Album „Wojskowe nieruchomości zabytkowe – znane i nieznane"

Cudze rzeczy dobrze wiedzieć –
swoje obowiązek.

Zygmunt Gloger

Jako członkowi Komisji Opieki nad Zabytkami ZG PTTK powierzono mi m.in. zadanie popularyzowania poprzez publikacje zabytków militarnych i fortyfikacyjnych. Chcąc realizować to zadanie, postanowiłem rozpocząć cykl publikacji dotyczących tego tematu.
Jako pierwszą wybrałem pozycję nietypową. Mowa tu o wspaniałym albumie pt. „Zabytki wojskowe znane i nieznane", który został opracowany i po 2 latach wydany dzięki staraniom kolejnych dyrektorów i pracowników Biura Infrastruktury Specjalnej, pracowników Rejonowych Zarządów Infrastruktury z całej Polski oraz Wojskowego Centrum Edukacji Obywatelskiej – wydawcy albumu.

Misja wojska to nie tylko dbałość o dobrze wyszkoloną i wyposażoną armię, ale także ochrona dóbr kultury, ich ocalenie od zapomnienia i przywrócenie do dawnej świetności. Aktualnie w trwałym zarządzie Ministerstwa Obrony Narodowej znajduje się łącznie ponad 2100 wojskowych nieruchomości zabytkowych, z których 600 jest wpisanych do rejestru zabytków właściwych terytorialnie Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków.
Katalog wojskowych obiektów zabytkowych jest bardzo obszerny. Ich specyfikacja (w liczbach i procentach) przedstawia się następująco:

1.  obiekty i kompleksy architektury obronnej – 1717 obiektów (80,1%),
2.  obiekty techniki i inne wg terminologii prawa budowlanego – 318 obiektów (14,8%),
3.  obiekty i zespoły rezydencyjce – 37 obiektów (1,7%),
4.  obiekty sakralne – 34 obiekty (1,6%),
5.  zespoły pałacowe i dworsko-parkowe – 31 obiektów (1,5%),
6.  miejsca pamięci – 7 obiektów (0,3%).

Generalnie zabytki nieruchome użytkowane przez resort obrony narodowej można podzielić na dwie grupy:

1.  obiekty militarne (twierdze, forty z ich uformowaniami obronnymi: wały, fosy i esplanady, wieże obronne, działobitnie, kazamaty, tradytory, pojedyncze budynki i kompleksy koszarowe czy miejsca upamiętnione walkami o niepodległość itp.),
2. obiekty cywilne adaptowane do celów wojskowych (pałace, dwory, kościoły, cerkwie, szpitale, budynki mieszkalne, gospodarcze i komunikacyjne, parki i ogrody o cechach zabytkowych itp.).

Album pt. „Wojskowe nieruchomości zabytkowe – znane i nieznane", prezentuje różnorodność zasobu zabytkowego pozostającego w zarządzie MON.
Wspaniale wydany pod względem edytorskim album na ponad 300 stronach prezentuje 43 wybrane obiekty, w przepięknych ujęciach fotograficznych, którym towarzyszy rzeczowy opis ich historii i architektury. Fotografie to nie jedyna zaleta tego albumu, ponieważ teksty, które są jego integralną częścią są niezwykle interesujące. W krótkich opracowaniach opisano położenie obiektu, jego rys architektoniczny przeznaczenie i dzieje, niejednokrotnie bardzo burzliwe i pogmatwane.
Wśród prezentowanych obiektów nie mogło zabraknąć miłej sercu grudziądzanina Twierdzy Grudziądz przy ulicy Czwartaków 1. Mamy tu 12 zdjęć i plan sytuacyjny Twierdzy. W krótkim (z racji charakteru wydawnictwa) opisie przedstawiono historię powstania, złożone dzieje obiektu i jego kolejne przeznaczenie.
To niezwykle wartościowe wydanie w kilkunastu osłonach prezentuje wiedzę o bogactwie kulturowym, jakim dysponuje Ministerstwo Obrony Narodowej i o zaangażowaniu resortu w ochronę dóbr kultury. Album jest prawdziwą perełką dla kolekcjonerów i cennym dokumentem dla wszystkich pasjonatów architektury militarnej.

Wojskowe nieruchomości zabytkowe – znane i nieznane 1)

 fot. 1

fot. 2

Jacek Treichel
Społeczny Opiekun Zabytków
Członek KOnZ ZG PTTK
Oddział PTTK w Grudziądzu

1) Zdjęcia z albumu zamieszczone za zgodą posiadacza praw autorskich - © Biura Infrastruktury Specjalnej Ministerstwa Obrony Narodowej