Po zdobyciu - jak sam pisze w nadzwyczaj trudnych warunkach - średniego wykształcenia odbył służbę wojskową i po kilku latach otrzymał stopień podporucznika rezerwy. W 1933 roku rozpoczął pracę zawodową jako nauczyciel w Częstochowie. Po złożeniu egzaminu nauczycielskiego zaczął studia zaoczne w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. Nie należał do żadnej partii politycznej, działał natomiast w Związku Nauczycielstwa Polskiego.
W 1939 roku jako oficer wziął udział w wojnie obronnej przeciwko hitlerowskim Niemcom. Był adiutantem dowódcy batalionu. Od 10 kwietnia 1940 r. do 5 maja 1945 r. był więźniem obozu koncentracyjnego w Dachau i Mathausen-Gusen (Austria). Dokładnie w dniu 34. urodzin został wyzwolony z niemieckiej niewoli. Niedługo potem wstąpił na studia na Uniwersytecie w Insbruku i rozpoczął badania naukowe związane zwłaszcza z twórczością malarzy żyjących w Austrii. W 1947 roku uzyskał dyplom doktora filozofii w dziedzinie sztuki na podstawie pracy pt. Symbol. Do kraju wrócił w 1948 roku i podjął pracę w Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków. Pracował również jako wykładowca w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.
Jako pracownik Ministerstwa Kultury i Sztuki zajmował się problematyką muzeów zabytków ruchomych, współpracował ze społecznym ruchem ochrony zabytków. Jeszcze w latach trzydziestych aktywnie działał w Towarzystwie Opieki nad Zabytkami Przeszłości, a następnie w Polskim Towarzystwie Krajoznawczym (PTK). W 1950 roku nastąpiło połączenie PTK z Polskim Towarzystwem Tatrzańskim i powstało Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (PTTK), w którym dr Stanisław Szymański był najpierw sekretarzem, a później przewodniczącym Komisji Opieki nad Zabytkami, przyczyniając się walnie do ratowania wielu cennych obiektów zabytkowych. Inicjował nowatorskie formy działalności opiekuńczej nie tylko w społeczeństwie, ale także wśród wybitnych autorytetów naukowych takich, jak profesorowie: Włodzimierz Antoniewicz, Stanisław Herbst, Stanisław Lorenz, Jan Zachwatowicz. Dzięki temu ranga społecznej opieki nad zabytkami w trudnym powojennym okresie została wysoko usytuowana w hierarchii społecznej.
1 stycznia 1963 roku rozpoczął pracę jako kustosz w Państwowym Muzeum Etnograficznym. W dniu 1 sierpnia 1976 roku zakończył pracę zawodową jako jeden z wybitnych znawców malarstwa i sztuki ludowej w Polsce. W 1974 roku złożył również społeczną funkcję przewodniczącego Komisji Opieki nad Zabytkami Zarządu Głównego PTTK. Jako członek honorowy PTTK uczestniczył do końca życia w pracach Komisji Opieki nad Zabytkami, pisząc także szereg artykułów zakresu historii sztuki, muzealnictwa i krajoznawstwa.
Zmarł w 2000 roku i został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.
Osiągnięcia w dziedzinie ochrony zabytków i muzealnictwa
Dr Stanisław Szymański był znakomitym historykiem sztuki i muzeologiem, współtwórcą idei społecznej opieki nad zabytkami w Polsce. Należy do pionierów tej działalności w okresie międzywojennym. Pracę społeczną w Polskim Towarzystwie Krajoznawczym (PTK) rozpoczął w latach trzydziestych. Aktywnie działał w Towarzystwie Opieki nad Zabytkami Przeszłości.
Był członkiem honorowym Towarzystwa Opieki nad Zabytkami i Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego. Ponad 50 lat tworzył nie tylko zręby społecznej opieki nad zabytkami, ale miał również konkretny wkład w dzieło tworzenia muzealnictwa regionalnego oraz dokumentowania sztuki ludowej.
Mimo poświęcenia tak wiele uwagi działalności społecznej dr Stanisław Szymański prowadził rozległe badania nad malarstwem oraz sztuką ludową. Opublikował wiele cennych, unikatowych wręcz, publikacji poświęconych muzealnictwu, między innymi monografię muzeów PTK i dziejów Ziemi Sierpeckiej. Wiele prac poświęcił metodologii społecznych działań w ochronie zabytków, adresowanych zwłaszcza do środowisk młodzieżowych. Był autorem prekursorskiej pracy o wychowawczej roli wycieczek szkolnych.
Stanisław Szymański odznaczony był: Krzyżem Virtuti Militari, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Medalem Za Udział w Wojnie Obronnej, Krzyżem Oświęcimskim, Złotą Odznaką Za Zasługi dla Warszawy, Zasłużony Działacz Kultury, Złotą Odznaką Zasłużony Działacz Turystyki.
Bibliografia ważniejszych opracowań Stanisława Szymańskiego
«Czyżby Jan Polak?», Biuletyn Historii Kultury i Sztuki r. X, Nr 2, 1948.
Ołtarz Wita Stwosza w Schwazu, Biuletyn Historii Kultury i Sztuki, r. X, Nr 3/4, 1948.
Źródła i początek działalności Marcina Teofilowicza, Rocznik Historii Sztuki IV, 1948.
Marcin Teofil Polak od 1570-1639 cz. I, Nadbitka ze Sprawozdań Towarzystwa Naukowego Warszawskiego 1948.
Marcin Teofil Polak od 1570-1639 cz. II, Nadbitka ze Sprawozdań Towarzystwa Naukowego Warszawskiego 1949.
Jan Józef Karol Heurier malarz śląski, Nadbitka ze Sprawozdań Towarzystwa Naukowego Warszawskiego 1949.
Sarkofagi ostatnich Gryfitów, „Ochrona Zabytków" Nr l, Zarząd Główny Historyków Sztuki i Kultury, Warszawa-Kraków 1950, s. 31-37.
Rzeźby mazowieckie w Radziłowie, „Ochrona Zabytków" Nr X-2, Ministerstwo Kultury i Sztuki i Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Warszawa 1951 s. 58-64.
Wieża Kopernika we Fromborku, „Ochrona Zabytków" Nr l, Ministerstwo Kultury i Sztuki i Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Warszawa 1953, s. 57-63.
Nieznane malowidła ścienne w XVI w. w Sierpcu, Komisja Badań nad Powstaniem i Rozwojem Płocka, Towarzystwo Naukowe Płockie, Płock 1959.
Społeczna opieka nad zabytkami ruchomymi, Komisja Opieki nad Zabytkami ZG PTTK, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1959.
Fortalitium Jasnogórskie w Częstochowie, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 1963.
Martino Teofilo Polacco (Marcin Teofilowicz) Pittore (1570 – 1639), CAT, Trento 1963.
Sytuacja mennicy warszawskiej po kongresie wiedeńskim, „Wiadomości Numizmatyczne", R. VII, 1963.
Szkoła budownicza Antoniego Tyzenhauza, „Wiadomości Numizmatyczne", R. VII, 1963.
Sylwester August Mirys, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1964.
Działalność dyrekcji menniczej warszawskiej w świetle protokołów Rady Administracji Królestwa Polskiego, Nadbitka „Wiadomości Numizmatyczne", Nr. 3-4, 1964.
Mazowiecki ośrodek dewocyjny w pierwszej połowie XVII w. w Sierpcu, Zeszyty Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie 1964, tom IV-V, 1963/1964.
Budownictwo z wapienia jurajskiego w Częstochowie, Rocznik Muzeum w Częstochowie 1966.
Środowisko obraźników skulskich w l. 1830-1862, Zeszyty Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie 1968, tom VI-VH 1965/1966.
Ikona w Polsce i jej przeobrażenia (współpraca K. Piwocki), Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, Warszawa 1967.
Trzy interesujące drzeworyty, Zeszyty Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, tom VIII-IX 1967/1968.
« Warsztat » Skulski, Zeszyty Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, tom VIII-IX 1967/1968.
Józef Woll, Rocznik Warszawski nr IX, 1969.
Die Polonica der Angelika Kauffmann, in: Jb. des Vorarlberger Landesmuseum Vereins, Zeszyt 9, 1968/69, s. 39-65.
Wystroje malarskie kościołów drewnianych, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1970.
Historyczne uwarunkowania polskiej sztuki ludowej XIX wieku, „Lud" T. 54, 1970.
Freski w Supraślu próba rekonstrukcji genealogii, „Rocznik Białostocki" t. XI, 1972.
Elviro Michele Andriolli illustratore e pittore (1836-1893), CAT, Trento 1978.
Studia i materiały z dziejów Sierpca, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowe, Oddział w Sierpcu, Płock 1978.
Wycieczki szkolne do zabytków kultury, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1978.
Bośniacy w Grodnie w końcu XVIII wieku, „Rocznik Białostocki", t. XV, 1981.
Pałac Królewski w Grodnie, „Rocznik Białostocki", t. XV, 1981.
Urbanistyczno - architektoniczne formowanie się Grodna w okresie od XIV do XVIII wieku, „Rocznik Białostocki", t. XV, 1981.
Muzea Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego 1906-1950, Wydawnictwo PTTK „Kraj", Warszawa 1990.
Ziemia Częstochowska, tom XXV, „Rozprawy monograficzne" Nr 4, Częstochowskie Towarzystwo Naukowe i Wydział Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, Częstochowa 1998.
